Idea przedsiębiorczości społecznej 

Przedsiębiorczość społeczna opiera się na współpracy i kooperacji. Współpraca jest zdolnością do tworzenia więzi i współdziałania z innymi osobami. Cechuje ją umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów. Efektywna współpraca powoduje poczucie tożsamości z zespołem, co zapewnia trwanie i sprawne funkcjonowanie tego zespołu na rzecz osiągania wspólnych celów jego członków. Umiejętność współpracy stanowi jeden z wyróżników kompetencji społecznych, które warunkują jakość relacji z innymi ludźmi. Zdolność współpracy  należy zaliczyć do kompetencji emocjonalnych.

Z pojęciem współpracy wiąże się pojęcie kooperacji¹. Kooperacja jest zaprzeczeniem współzawodnictwa. Kooperacja stanowi współpracę określonego zespołu ludzi na podstawie zawartej wcześniej umowy. Kooperacja jest formą współpracy. Cechą charakterystyczną kooperacji jest realizacja celów cząstkowych zmierzających do celu głównego, jakim jest generowanie zysku. Oprócz znaczenie ekonomicznego kooperacja ma również znaczenie socjologiczne poprzez rozdzielenie zadań, funkcji, by osiągnąć obopólne korzyści. 

Przedsiębiorczość jest zespołem cech, które opisują charakterystyczny sposób postępowania człowieka. Do tych cech można zaliczyć:

• aktywność,
• umiejętność przystosowania się do zmian,
• skłonność do podejmowania ryzyka,
• umiejętność dostrzegania szans oraz ich wykorzystywanie,
• innowacyjność i kreatywność,
• gotowość do przyswajania nowej wiedzy,
• niespokojny i poszukiwawczy umysł,
• zdolność obserwacji środowiska i zauważania rzeczy wymagających zmian,
• umiejętność kontaktów z otoczeniem,
• zdecydowanie, odpowiedzialność i rzeczowość w postępowaniu z innymi,
• umiejętność wykorzystania każdej okazji do twórczego działania.

Przedsiębiorczość społeczna jest jednym z określeń działalności gospodarczej, która łączy w sobie cele ekonomiczne i społeczne. Czasami pojęcie przedsiębiorczości społecznej jest stosowane zamiennie przy określaniu  gospodarki społecznej, a także ekonomii społecznej.

Ekonomię społeczną tworzą ludzie, którzy angażują się w nietypowe przedsięwzięcia, przecierają nowe szlaki i wyszukują nisze dla swoich działań.

Pojęcie przedsiębiorstwa społecznego składa się z dwóch atrybutów: „przedsiębiorczości” i „społeczności”. Pierwszy z nich wskazuje, iż ma to związek z organizacją, która prowadzi działalność gospodarczą, a więc wytwarza produkty lub usługi, łącząc dostępne zasoby w taki sposób, który prowadzi do wytworzenia nadwyżki (wartości dodanej). Przedsiębiorczość implikuje innowacyjność i efektywność. Przedsiębiorstwo społeczne prowadzi działalność, która wiąże się z ryzykiem gospodarczym i ekonomiczną weryfikacją efektów tej działalności. Atrybut „społeczności” wskazuje z jednej strony na podstawowe zasoby, które wykorzystuje przedsiębiorstwo, z drugiej zaś na jego misję. Jeśli chodzi o zasoby, sedno tkwi w bazowaniu na kapitale społecznym, ukształtowanym w ramach określonej społeczności lokalnej. W odniesieniu do misji podstawowe jest to, że działanie przedsiębiorstwa jest ukierunkowane na integrację społeczną w skali danej społeczności lokalnej, a patrząc z innej strony, jego głównym celem jest przeciwdziałanie np. wykluczeniu społecznemu poprzez wszelką aktywizację (zawodową i gospodarczą). 

Przedsiębiorczość społeczna jest sektorem gospodarki, w której organizacje są zorientowane na użyteczność społeczną, a wypracowana przez nie nadwyżka służy realizacji celu społecznego. Istnieją trzy odmienne podejścia do przedsiębiorczości społecznej, co prezentuje rysunek 1. Forma odwróconej piramidy wskazuje na skalę działalności (na górze największa).

Pierwszy typ przedsiębiorczości społecznej, który nazywamy społeczny majsterkowicz - skupia członków lokalnej społeczności działających celem rozwiązania lokalnych problemów. Jest to działalność w małej skali, która angażuje niewielką ilość zasobów, pozwalająca utrzymać harmonię zaburzaną przez różnego typu zjawiska działając w sposób autonomiczny². Drugi typ przedsiębiorczości społecznej, określany jest jako społeczny innowator, identyfikujący luki na rynku usług społecznych i próbuje je wypełnić. 

Społeczny innowator charakteryzuje się działalnością na większym terenie, niż w przypadku społecznego „majsterkowicza". Pomimo tego, że często skupia się na problemach lokalnych, jego sposób działania można z powodzeniem przenieść w inne miejsce. Ten typ przedsiębiorczości społecznej wymaga większej liczby zasobów celem zapewnienia szerszego działania³.

Ostatni z typów skupia się na dekonstrukcji oraz ponownej konstrukcji społecznych zachowań celem uzyskania zamierzonych celów. Taki typ określa się mianem społecznego inżyniera. Koncepcja społecznego inżyniera dobrze opisuje zachowanie przedsiębiorcy społecznego, który wprowadza w życie nowe idee społeczne, celem zastąpienia dotychczasowych rozwiązań oferowanych przez istniejące instytucje. Tacy przedsiębiorcy skupiają się na działaniach na szeroką skalę celem wspierania dużej liczby ludzi. Dla takich działań potrzebne są znaczące środki finansowe oraz osobowe, jednakże często istnieje możliwość wykorzystania istniejących zasobów w instytucjach, które dane działanie ma na celu zastąpić⁵.

Istotę przedsiębiorczości społecznej definiują cechy przedsiębiorstw społecznych, co prezentuje rysunek 2.

Do kryteriów ekonomicznych można zaliczyć: 

• prowadzenie działalności w sposób ciągły i regularny (przy wykorzystaniu instrumentów ekonomicznych), 
• niezależność instytucji w stosunku do instytucji publicznych, 
• ponoszenie ryzyka gospodarczego. 

Natomiast do kryteriów społecznych należą: 

• wyraźna orientacja na społecznie użyteczny cel przedsięwzięcia, 
• oddolny, obywatelski charakter inicjatywy, 
• demokratyczny system zarządzania,
• wspólnotowy charakter działania, 
• ograniczona dystrybucja zysków. 

W Polsce, obok kryteriów wymienionych powyżej, zwraca się dodatkowo uwagę na lokalny charakter przedsiębiorczości społecznej, rozumiany zarówno jako jej tworzenie siłami społeczności lokalnych, jak też nastawienie przedsiębiorczości społecznej na wspieranie lokalnego rozwoju.

Przedsiębiorstwo społeczne można także opisać poprzez najważniejsze funkcje jakie pełni:

• uczy aktywności i przedsiębiorczości, 
• oferuje produkty i usługi społecznie użyteczne, 
• stanowi sieć wsparcia dla osób potrzebujących, 
• uczy nowych kompetencji społecznych, samodzielności i odpowiedzialności za siebie,
• wspiera podmioty potrzebujące w społecznościach lokalnych np. poprzez bezpłatne udostępnianie swoich usług,
• koncentruje i integruje władze lokalne stymulując rozwój społeczności lokalnych.

 

Podmiotami zaliczanymi do przedsiębiorczości społecznej są między innymi: 

• stowarzyszenia prowadzące działalność gospodarczą, 
• fundacje prowadzące działalność gospodarczą, 
• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne, nie działające w celu osiągnięcia zysku, 
• spółdzielnie, 
• zakłady aktywności zawodowej, 
• centra integracji społecznej.

Spółdzielnia jest rodzajem podmiotu gospodarczego, regulowanego przepisami ustawy z dnia 16 września 1982 roku prawo spółdzielcze, który posiada osobowość prawną i powstaje w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Jest dobrowolnym zrzeszeniem osób, których ilość nie jest ograniczona i może być zmienna. Dzięki funduszowi udziałowemu spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą w interesie swoich członków. Może być to działalność społeczna lub oświatowo-kulturalna.

---

 Cele spółdzielni

Celem spółdzielni jest podniesienie zarobku członków przez prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa (cel obligatoryjny) oraz podniesienie poziomu kulturalnego członków (cel fakultatywny). Celem obligatoryjnym będzie więc prowadzenie działalności gospodarczej dla zaspokojenia potrzeb, a celem fakultatywnym - prowadzanie także działalności społeczno-kulturalnej na rzecz członków, ich rodzin i lokalnego środowiska.

---

Zasady spółdzielczości 

Celem spółdzielni jest podniesienie zarobku członków przez prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa (cel obligatoryjny) oraz podniesienie poziomu kulturalnego członków (cel fakultatywny). Celem obligatoryjnym będzie więc prowadzenie działalności gospodarczej dla zaspokojenia potrzeb, a celem fakultatywnym - prowadzanie także działalności społeczno-kulturalnej na rzecz członków, ich rodzin i lokalnego środowiska.

Spółdzielnia w swojej działalności powinna przestrzegać zasad spółdzielczości ustalonych przez Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (ICA)⁷ . Do zasad tych należą⁸ :

1. Zasada dobrowolnego i otwartego członkostwa,

2. Zasada demokratycznej kontroli członkowskiej,

3. Zasada ekonomicznego uczestnictwa członków,

4. Zasada autonomii i niezależności,

5. Zasada kształcenia, szkolenia i informacji,

6. Zasada współpracy pomiędzy spółdzielniami,

7. Zasada troski o społeczność lokalną.

Ad. 1. Zasada dobrowolnego i otwartego członkostwa 

Spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwartymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzystania z ich usług oraz gotowe są ponosić związaną z członkostwem odpowiedzialność, bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu różnicy płci, społecznej, rasowej, politycznej czy religijnej.

Ad. 2. Zasada demokratycznej kontroli członkowskiej

Spółdzielnie są organizacjami demokratycznymi, które są kontrolowane przez swoich członków, którzy aktywnie uczestniczą w określaniu polityki i podejmowaniu decyzji. Kobiety i mężczyźni i pełniący funkcje przedstawicielskie z wyboru są odpowiedzialni wobec członków. W spółdzielniach szczebla podstawowego członkowie mają równe prawa głosu (jeden członek – jeden głos), zaś spółdzielnie innych szczebli również zorganizowane są w sposób demokratyczny.

Ad. 3. Zasada ekonomicznego uczestnictwa członków

Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycznie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeśli już członkowie otrzymują rekompensatę od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, jest ona zazwyczaj ograniczona. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie z następujących celów: 

• na rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe poprzez stworzenie funduszu rezerwowego, z którego przynajmniej część powinna być niepodzielna; 
• na korzyści dla członków proporcjonalnie do ich transakcji ze spółdzielnią; 
• na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowanych przez członków. 

Ad. 4. Zasada autonomii i niezależności

Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami wzajemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich członków. Jeśli zawierają porozumienia z innymi organizacjami, włączając w to rządy lub pozyskują swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej autonomii. 

Ad. 5. Zasada kształcenia, szkolenia, informacji

Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracownikom tak, aby mogli oni efektywnie przyczynić się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społeczeństwa, a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną, o istocie spółdzielczości i korzyściach z nią związanych.

Ad. 6. Zasada współpracy między spółdzielniami

Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych. 

Ad. 7. Zasada troski o społeczność lokalną

Spółdzielnie pracują na rzecz właściwego rozwoju społeczności lokalnych, w których działają poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków.

Wyróżnia się kilka rodzajów spółdzielni:

• spółdzielnie produkcji rolnej - prowadzą one wspólne gospodarstwo rolne i działają na rzecz indywidualnych gospodarstw rolnych członków danej spółdzielni,
• spółdzielnie pracy rękodzieła ludowego oraz artystycznego – tworzą nowe oraz kultywujące tradycyjne wartości kultury,
• spółdzielnie pracy – przedmiotem ich działalności jest prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa, które opiera się na osobistej pracy członków spółdzielni,
• spółdzielnie kółek rolniczych (usług rolniczych) – świadczą one usługi dla rolnictwa    i środowiska wiejskiego,
• spółdzielnie mieszkaniowe - zaspokajają potrzeby mieszkaniowe członków spółdzielni, a także ich potrzeby gospodarcze oraz kulturalne, które wynikają z zamieszkiwania w spółdzielczym osiedlu bądź budynku.

Do przykładowych rodzajów spółdzielczości można zaliczyć:

• Gminne  Spółdzielnie "Samopomoc Chłopska",
• Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne,
• Spółdzielczość Ogrodniczo-Pszczelarską,
• Spółdzielczość Mleczarską,
• Spółdzielczość Mieszkaniową,
• Spółdzielczość Bankową,
• Spółdzielczość Rzemieślniczą,
• Spółdzielczość Socjalną,
• Spółdzielczość Uczniowską,
• Spółdzielczość Pracy,
• Spółdzielczość Inwalidów i Niewidomych.

---

Źródła:

1. "Pojęcie kooperacji wywodzi się z języka łacińskiego - określenie ”cooperatio” (co- "razem”, operari- "pracować”).

2. S. E. Zahra , E. Gedajlovic, D. O. Neubaum , J. M. Shulman:  A typology of social entrepreneurs: Motives, search processes and ethical challenges.  Journal of Business Venturing  2009, Vol. 24 (5), s. 18. Za B. Góźdź, Przedsiębiorczość społeczna http://zif.wzr.pl/pim/2013_1_1_16.pdf 1.12.2016

3. B. R. Smith, C. E. Stevens: Different Types of social entrepreneurship: The role of geography and embeddedness on the measurement and scalin of social value.  Entrepreneurship & Regional Development 2010, Vol. 22, No. 6, s. 578- 582.

4. Opracowanie własne na podstawie Smith B.R., Stevens C.E.: Different Types of social entrepreneurship: The role of geography and embeddedness on the measurement and scalin of social value.  Entrepreneurship & Regional Development 2010, Vol. 22, No. 6, s. 586.

5. Tamże, s. 582.

6. Opracowanie własne

7.Międzynarodowy Związek Spółdzielczy (ICA - International Co-operative Alliance) - jest niezależnym stowarzyszeniem pozarządowym, które zrzesza, reprezentuje i asystuje spółdzielniom z całego świata. Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Związku Spółdzielczego podczas kongresu odbywającego się w Manchesterze w dniach 20-23 września 1995 roku zaakceptowało zasady.

8. Zasady spółdzielczości, [link], 10.12.2016r.